حیا حالتی وجدانی و دریافتی روشن است که ریشه در عقلانیت دارد. انسانی که
از گوهر عقل بهره مند است با تمام وجود در می یابد که باید در برابر ناظران محترم به گفتار و رفتار خود دقت کند . چنین کسی قطعا در
سلوک خود حریم ها و حرمت هایی را نگه می دارد و از شکستن آنها شرم می کند . به
تعبیر دیگر حیا بروز عقلانیت در عرصه ی عمل است .

امیرمومنان
(علیه السلام ) می فرمایند :

             عقل درختی است که میوه اش حیا و سخاوت است.

ونیز فرموده
اند :

             عاقل ترین مردم ، با حیا ترین آنهاست.

حیا به
دوگونه است : حیای عقل و حیای حماقت . حیای عقل حیای برخاسته از آگاهی است و حیای حماقت برخاسته از جهالت.

حضرت علی (ع)
در این مورد فرموده اند:

  
            هرکه از گفتار حق حیا کند ، احمق است.

اما ناظران
محترم چه کسانی هستند که باید در حضور آنها حیا کرد.

اول
: خود انسان

خویشتن را
بزرگوارتر از آن بدان که به هر پستی تن در دهی ؛ هرچند تو را به خواسته های نفسانی
و مقصودت برساند. زیرا تو نمی توانی در برابر آنچه از شخصیت والای انسانی خویش در
این راه از دست می دهی ، بهایی به دست آوری.( نهج البلاغه ، نامه ی 31 )

دوم
: مردمان صاحب عقل

هرکه از مردم
آبرومند پروا ندارد ، از خدا هم پروا نمی کند.(بحارالانوار، ج1 ، ص 336 )

سوم
: فرشتگان الهی

به درستی بر
شما نگهبانانی گمارده شده است که مقامی بس ارجمند دارند و نویسنده ی ( اعمال نیک و
بد شما ) می باشند. آنان می دانند که شما چه می کنید.(سوره ی انفطار آیات 10 تا 12
)

چهارم
:پیامبر اکرم و معصومین علیهم السلام

بگو عمل
(نیکو) کنید که خداوند و رسولش و مومنان عمل شما را خواهند دید. (سوره ی توبه ،
آیه ی 105 )

پنجم
: خداوند متعال

پنجمین ناظر
که فوق همه ی ناظران است خداوند متعال است.

امام صادق
(ع) می فرمایند:

        از خدا بترس آنچنان که
گویا تو او را می بینی . پس اگر او را نمی بینی ، البته او تو را می بیند و اگر
معتقد باشی او تو را نمی بیند ، کافر شده ای و اگر  می دانی که او تو را می
بیند و سپس معصیت خود را از چشم مردم دور نگه داری و در مقابل او به نافرمانی
آلوده گردی او را پست ترین بینندگان به خود پنداشته ای .